Konuşma Sesi Bozuklukları (Artikülasyon ve Fonolojik Bozukluklar)
Artikülasyon Bozukluğu
Konuşma seslerinin üretiminde görülen hatalardır. Ses atma, bozuk olan sesin yerine başka ses kullanma gibi örüntüler gözlenir. Bu tür hatalar, anlaşılırlığı olumsuz etkiler. Çocuk bu hataları, konuşma sesini üretemediği, ses dağarcığında bulunmadığı için yapar.
Öncelikle hatalı sesler ya da yapılan işlemler objektif testler aracılığıyla belirlenir. Sesbilgisel farkındalık oluşturularak, çeşitli yöntemlerle yerleştirme yapılarak, ses üretimi sağlanır. Yapılan çalışmalarla, sonuç olarak bozukluğun etkilendiği, tüm konuşma anlarında tüm seslere bireyin uygun üretimler yapması için genelleme yapması sağlanır.
Terapi Süreci
- Uygulanan yöntemler kişinin yaşı, bilişsel düzeyi ve ihtiyaçlarına göre seçilir
- Terapinin sıklığı ve yoğunluğu önemli rol oynar
- Verilen görevlerin yerine getirilmesi terapi sürecinin uzunluğunda etkilidir
- Objektif testler aracılığıyla hatalı sesler belirlenir
- Sesbilgisel farkındalık oluşturulur
- Çeşitli yöntemlerle ses yerleştirme çalışmaları yapılır
Fonolojik Bozukluk
Fonoloji, dildeki konuşma seslerini ve bu seslerin birleştirilmesiyle ilgili kurallarını inceler. Dilde anlam değişikliğine neden olan en küçük ses birimleri fonemlerdir. Fonolojik gelişim sırasında belli bir hiyerarşi bulunsa da fonemlerin ediniminde bireysel farklılıklar da bulunmaktadır.
Fonolojik bozuklukta, hedef ses kişinin ses dağarcığında bulunabilir. Sorun üretimde değil, kullanımdadır. Sesin tek başına hatasından bahsetmek yerine, sesin içinde bulunduğu sesbilgisel gruba yönelik fonolojik işlemlerden söz edilir.
Fonolojik Bozukluk Özellikleri
- Hedef ses kişinin ses dağarcığında bulunur
- Sorun üretimde değil kullanımdadır
- Fonolojik hatalar fonolojik işlemleri içerir
- Çocuk sesi tek başına üretebilirken sözcükte başka ses kullanabilir
- Sesbilgisel gruplara yönelik fonolojik işlemlerden söz edilir
Örnek: 'Kapı'daki /k/ sesini üretebilir ancak 'köpek' yerine 'töpet' diyebilir. Bu durumda k ve g sesi art damak ünsüzleri olarak aynı sesbilgisel gruba aittir.
Fonolojinin Boyutları
Fonolojinin, diğer dil bileşenleri gibi yapısal ve bilişsel boyutuna ek olarak, motor ve algısal (işitsel) boyutu vardır. Fonoloji, artikülasyonu da kapsar ancak onu aşarak şunları içerir:
- Konuşma üretiminin organizasyonu
- Algılama süreçleri
- Diğer bilişsel etmenler
- Bütün bu süreçlerin entegrasyonu
Değerlendirme ve Terapi
Dil ve konuşma bozuklukları terapisti (DKT) çocuk ve yetişkinlerde konuşma sesi bozukluklarının belirlenmesinde ve tedavisinde görev alır. Değerlendirme süreci şu adımları içerir:
- Oral mekanizmanın değerlendirilmesi
- Hangi seslerde ne tür işlemler yapıldığının saptanması
- Kişinin yaşına uygun objektif ve subjektif testlerin kullanılması
- Anlaşılırlık sorununun ayırıcı tanısının yapılması (artikülasyon, apraksi veya fonolojik bozukluk)
Önemli Not: Konuşma sesi bozukluklarına erken yaşta müdahale edilmesi kişinin psikolojik, sosyal ve akademik gelişimi için büyük önem taşımaktadır.